Henk Helmantel

In de stillevens en kerkinterieurs van Henk Helmantel is de invloed van de zeventiende-eeuwse schilderkunst merkbaar aanwezig, vooral van Rembrandt en van Vermeer wat betreft de lichtbehandeling. Ook latere meesters als Floris Verster, Dick Ket en Mondriaan zijn van grote betekenis geweest.

Helmantel studeerde in de jaren zestig aan de Academie Minerva te Groningen. Hoewel de opleiding in velerlei opzichten goed was te noemen, was de praktische begeleiding bij het ambachtelijk schilderen niet optimaal.

In zijn stillevens zijn vaak verschillende voorwerpen en etenswaren uitgestald op een tafel die als een horizontale lijn door het doek loopt. Zij zijn zo neergezet dat er een evenwichtige compositie van vormen en kleuren ontstaat, terwijl helder licht van rechts valt. De kunstenaar maakt eerst een schets op paneel. Dat wordt vlot en dun ingeschilderd. In de tweede fase wordt meer verf gebruikt die kleur, licht en schaduw meer verband en betekenis geven. Daarna volgt waar nodig een laag glacis voor de verdieping van kleur en sfeer. Soms is hier en daar nog een vierde behandeling nodig ter optimalisering van het juiste effect.

De voorwerpen op het stilleven zijn merendeels oud, gebruikt en soms bijna versleten. Ondanks het gehavende uiterlijk der dingen vormt het stilleven een beeld dat schoonheid, rust en evenwicht uitstraalt. Vanuit zijn geloofsovertuiging staat bij Helmantel de schoonheidsbeleving centraal. Helmantel vraagt aandacht en respect voor eenvoudige dingen die eveneens tot Gods schepping behoren. Door de voorwerpen met zoveel aandacht te schilderen, tilt hij ze boven het alledaagse uit. Op schilderkunstig niveau gaat het hem primair om de compositie, lijn, kleur en vlakverdeling, meer dan om de objecten zelf. Hij zoekt de onderlinge band en de harmonie tussen de verschillende elementen. Steeds meer schildert hij delen van de voorstelling met grove kwast of paletmes, tegelijkertijd de suggestie wekkend dat het fijngeschilderd is. Deze manier van werken biedt hem ook de mogelijkheid op groter formaat te werken.

De schoonheidsbeleving die bij Helmantel in zijn stillevens centraal staat, legt hij ook vast in de kerkinterieurs van Gotische en Romaanse kerken. Deze ruimtes stralen soberheid en sereniteit uit. Fijne kleurnuances verlevendigen de architectuur en de verschillende vlakken en vormen zorgen samen met de toepassing van het perspectief voor de suggestie van ruimtelijkheid. Hij laat zich bij deze interieurs door dezelfde sfeer inspireren waar Saenredam ook al door getroffen werd: de serene rust die zo kenmerkend is voor Romaanse en vroeggotische kerken met de sobere protestantse invulling van de ruimte.